Anatomia szaleństwa

DR JACEK KORNAK: Najnowsza produkcja Royal Opera House w Londynie to opera Piotra Czajkowskiego “Dama Pikowa”. Opera ta miała swoją premierę w 1890 roku i od tamtej pory dość powszechnie uznawana jest za największe dzieło rosyjskiego mistrza. Trzy lata później Czajkowski zmarł. Do tej pory trwają spekulacje czy jego śmierć była przypadkowa czy też zmagający się z depresją oraz zmagający z własną seksualnością Czajkowski popełnił samobójstwo. Wielu badaczy sugeruje, że Czajkowski celowo wypił zakażoną wodę, aby skrócić swoje życie.

Tym motywem rozpoczyna swoją produkcję Stefan Herheim. Norweski reżyser umieścił Czajkowskiego w centrum akcji Damy Pikowej. Muzyka, a w szczególności ta właśnie opera staje się projekcją lęków, ale też ich sublimacją i sposobem radzenia sobie z nimi. Poprzez twórczość wyniszczony psychicznie kompozytor szuka ukojenia. Postacie są często ubrane podobnie i momentami mieszają się ze sobą. Są one niejako samym Czajkowskim, jego myślami, przeżyciami. Herheim stworzył dzieło, które głęboko wnika w chory umysł. Jego produkcja jest intelektualna, ale zarazem prezentuje poruszający obraz szaleństwa. Czajkowski jest ukazany jako postać trawiona przez własne lęki, obsesje. To człowiek głęboko cierpiący, który nie jest w stanie znaleźć w życiu ukojenia. Wizja Herheim jest przejmująca i świetnie zrealizowana od strony aktorskiej.

fot. Catherine Ashmore

Antonio Pappano niezwykle dramatycznie poprowadził orkiestrę Royal Opera House. Udowodnił, że jak żaden inny dyrygent operowy potrafi on kreślić napięcia, stwarzać emocje, które ściskają widza za gardło. Orkiestra, szczególnie instrumenty dęte, posiadała piękne, mocne brzmienie. Pod batutą Pappano orkiestra ROH potrafiła nie tylko oddać charakterystyczny rosyjski sposób frazowania, ale nawet miała ciemniejszą barwę, typową dla tej muzyki.

Muzycznie imponująca była weteranka brytyjskiej wokalistyki Felicity Palmer, która wcieliła się w rolę hrabiny. Palmer śpiewała z charyzmą i wykazała się prawdziwym mistrzostwem wokalnym. Jako Czajkowski, a zarazem Książę Jelecki wystąpił Vladimir Stoyanov. Aktorsko i wokalnie stworzył on kompleksową postać. Jego głos urzekał liryzmem, ale też chwilami potrafił odpychać. Jego postać wciąga i budzi sympatię, ale też momentami przeraża. Świetnie wypadła Anna Goryachova jako Polina. Jej głos był czysty i piękny, a sama śpiewaczka posiada ona wyrazistą osobowość sceniczną. John Lundgrem śpiewał lekko i naturalnie partię Tomskiego. Aleksandrs Antonenko stworzył nietuzinkową postać Hermana. Antonenko to bez wątpienia tenor wysokiej klasy. Jego Herman był psychopatyczną, autodestrukcyjną projekcją kompozytora i zapewne dlatego Antonenko wykonywał tę rolę ostrym, przeszywającym, momentami nieprzyjemnie brzmiącym głosem. Antonenko bardzo teatralnie wykonywał swoją rolę i udało mu się stworzyć prawdziwie diaboliczną postać. Nie było tam nawet odrobiny liryzmu, głos w górnych rejestrach brzmiał matowo i szorstko. Eva-Maria Westbroek śpiewała rolę Lizy. Jej interpretacja była bardzo ekspresyjna i spójna. Westbroek posiada mocny, dramatyczny głos, który według mnie nie do końca pasował do roli młodej, nieco zagubionej Lizy. Jednak trzeba przyznać, że nie sposób przejść obojętnie wobec tak mocnego wykonania tej roli.

Najnowsza produkcja “Damy Pikowej” w Royal Opera House udowadnia, że opera Czajkowskiego jest prawdziwie ponadczasowa. Herheim wnosi do tej opery powiew świeżości i sprawia, że opera, tak jak u swoich początków, znów jest w stanie uczyć nas empatii, w tym przypadku wobec ludzi zmagających się z chorobami psychicznymi.